Η ίδρυση, οι σκοποί και η αγωνιστική δραστηριότητα του ΕΑΜ αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της Εθνικής Αντίστασης στη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς της Ελλάδας. Το ΕΑM, χωρίς να μειώνεται, σε καμία περίπτωση, η συμμετοχή και των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και η συμβολή του μοναχικού ανένταχτου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, υπήρξε η μεγαλύτερη σε δύναμη και δράση εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 ιδρύεται επίσημα και αναγγέλλεται δημόσια, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ.
Την πρωτοβουλία για την ίδρυση του ΕΑΜ την είχε το ΚΚΕ, με συζητήσεις που ξεκίνησαν αρχές Ιουλίου 1941 ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη και τον πολιτικό κόσμο της Χώρας.
Το ιδρυτικό του ΕΑΜ συνυπέγραψαν απο το ΚΚΕ ο Λευτέρης Αποστόλου, απο το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας ο Χρήστος Χωμενίδης, απο την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), ο Ηλίας Τσιριμώκος, απο το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) ο Απόστολος Βογιατζής.
Βασικοί στόχοι του ΕΑΜ όπως καταφαίνεται απο το ιδρυτικό του, είναι:
1. Η λευτεριά και η ανεξαρτησία της χώρας.
2. Η επιβίωση του λαού.
3. Η οργάνωση του λαού για να επιζήσει και να λευτερωθεί.
Οι πρωτεργάτες ίδρυσης του ΕΑΜ επιδίωξαν τη σύμπτηξη μετώπου με όλες τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου Με διάφορες προφάσεις τα αστικά κόμματα δεν δέχτηκαν. Ύστερα απο διαπραγματεύσεις δυο μηνών, τελικά μόνο τα αριστερά κόμματα αποφάσισαν να προχωρήσουν και ιδρύουν το ΕΑΜ
Το ΕΑΜ κατάφερε με τους σαφείς στόχους του, οι οποίοι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του λαού, να αγκαλιάσει τη συντριπτική πλειοψηφία του και να γίνει και η ηγετική δύναμη του εθνικοαπελευθερωτικοϋ αγώνα, όλου του λαού και του έθνους.
Ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του ΕΑΜ και ενάχθηκε στις γραμμές του, γιατί:
Α. Οι σκοποί του ταυτίζονταν απόλυτα με τους πόθους του.
Β. Η ενότητα όλων των δυνάμεων αποτελούσε προυπόθεση για την επιτυχία των αγώνων του.
Γ. Η οργάνωση και η διεξαγωγή του αγώνα, απο την καθημερινή πάλη έως τον ένοπλο αγώνα απαιτούσε ενιαία κέντρα ευθύνης.
Ενότητα στους στόχους, ενότητα, ενότητα στις δυνάμεις, ενότητα στην οργάνωση του αγώνα. Με αυτό το τρίπτυχο, το ΕΑΜ κατόρθωσε να γίνει η κύρια και η ηγετική δύναμη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Στην προσπάθεια για την ίδρυση του ΕΑΜ οι εκπρόσωποι των κομμάτων, οι οποίοι είχαν πρωτοσυμφωνήσει, είχαν μεταξύ τους τακτικές επαφές και συνεργασίες οι οποίες τους έδωσαν τη δυνατότητα να διαπιστώσουν την αναγκαιότητα της δημιουργίας του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου και τον τρόπο οργάνωσης του.
Οι συναντήσεις αυτές και η συνεργασία των εκπροσώπων του ΚΚΕ, του ΣΚΕ, της ΕΛΔ και του ΑΚΕ, στην πράξη πήρε την έννοια ενός προσωρινού οργάνου, το οποίο υπήρξε και ονομάστηκε “Συντονιστικό Γραφείο των Λαϊκοδημοκρατικών Κομμάτων” και το οποίο μάλιστα απο τα μέσα Ιουλίου του 1941, είχε καταλήξει και στην απόφαση δημιουργίας του πανεθνικού μετώπου..Ακόμα περισσότερο προχώρησε σε νέες εξορμήσεις διαπραγματεύσεων με τα αστικά κόμματα.
Παράλληλα και πριν την ίδρυση του ΕΑΜ, το “Συντονιστικό Γραφείο” δημιούργησε προσωρινές τετραμελείς επιτροπές, με έναν εκπρόσωπο απο κάθε κόμμα, στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και όπου αλλόύ μπορούσε. Κι όπου οι οργανωμένες δυνάμεις των κομμάτων το επέτρεπαν, δημιουργήθηκαν ακόμη και συνοικιακές τετραμελέις επιτροπές.
Η ίδρυση, οι σκοποί και η αγωνιστική δραστηριότητα του ΕΑΜ αποτελούν έναν απο τους σημαντικότερους παράγοντες της Εθνικής Αντίστασης στη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς της Ελλάδας. Το ΕΑM, χωρίς να μειώνεται, σε καμία περίπτωση, η συμμετοχή και των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και η συμβολή του μοναχικού ανένταχτου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, υπήρξεν η μεγαλύτερη σε δύναμη και δράση εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση.
Όντως, για πρώτη φορά στην ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, οργανώθηκαν, τόσο σημαντικά πλήθη,που έφτασαν να ξεπεράσουν το εκατομμύριο, μέσα σε μια οργάνωση. Για πρώτη φορά εκατοντάδες χιλιάδες αγωνίστριες και αγωνιστές συστρατεύθηκαν σε μια ενιαία οργάνωση και αγωνίστηκαν για τους ίδιους σκοπούς
Για πρώτη φορά, επίσης, ως τότε, τα αριστερά κόμματα της Χώρας, πέτυχαν να δημιουργήσουν ένα κοινό μέτωπο συνεργασίας για έναν κοινό σκοπό και κατάφεραν να ανταποκριθούν στα αιτήματα των καιρών και να βρεθούν σε απόλυτη αντιστοιχία με τα αισθήματα του ελληνικού λαού.
Κατάφεραν να εκφράσουν τον λαό και ο λαός τα περιέβαλε για αυτό με την εμπιστοσύνη του και τα πλαισίωσε.
Για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, ένας πολιτικός σχηματισμός, προερχόταν τόσο άμεσα απο το λαό, εξέφραζε το λαό και άνηκε στον λαό.
Το ιδρυτικό κείμενο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ)
1. Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπο της Ελλάδας (ΕΑΜ).
Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ώς και να εργασθή δια την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ.
Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν.
2. Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:
α) Η απελευθέρωσις του Έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.
β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών δια συντακτικήν
εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.
γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν,
ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης
τοιαύτης αποπείρας.
3. Δια την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών του το ΕΑΜ θα ασχοληθή:
α) Με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινώς τον Ελληνικόν Λαόν υπό τας συνθήκας της ξενικής κατοχής και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού Λαού εις την διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκούμενης ληστείας από τους ξένους κατακτητάς.
β) Με την διατήρησιν ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του Ελληνικού Λαού.
γ) Με την συνεχή αποκάλυψην του ρόλου της σημερινής κυβερνήσεως των προδοτών ή κάθε άλλης αντιστοίχου εις το μέλλον.
δ) Με την εξασφάλισιν κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος και του συντονισμού του αγώνος του
Ελληνικού Λαού με τον αγώνα των άλλων ως άνω Λαών.
ε) Με την οργάνωσιν των λαϊκών δυνάμεων επί τη βάσει του εσωτερικού οργανισμού-κανονισμού, ο οποίος αποτελεί παράρτημα του παρόντος ιδρυτικού.
στ) Με την ενέργειαν εράνων, είσπραξιν συνδρομών κλπ. από τους Έλληνας πατριώτας προς τον σκοπόν να εξασφαλίση τα αναγκαία δια την διεξαγωγήν του θνικοαπελευθερωτικού
αγώνος μέσα.
4. Τα υπογράφοντα το παρόν ιδρυτικόν κόμματα ή τα προσχωρούντα εις αυτό, αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν δι’ όλων των δυνάμεων τον αγώνα του ΕΑΜ και την
πραγματοποίησιν των σκοπών του.
5. Το ΕΑΜ χωρίς να παύση να τείνη εις το να συγκεντρώση πέριξ αυτού ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν δια της συγκεντρώσεως εντός των κόλπων του όλων των οργανώσεων
που εκπροσωπούν καθ’ οιονδήποτε τρόπον τμήματα του Ελληνικού Λαού, συγκροτείται επί τη βάσει των πλέον αυστηρών συνωμοτικών κανόνων.
Τούτο σημαίνει:
α) Ότι τηρείται αυστηρώς μυστική η συμμετοχή των οιωνδήποτε κομμάτων ή οργανώσεων που το αποτελούν ή προσχωρούν εις αυτό.
β) Ότι τα πρόσωπα που αποτελούν την Κεντρικήν του Επιτροπήν, τας κατά τόπους επιτροπάς πόλεων, συνοικισμών, επαγγελμάτων, επιχειρήσεων κλπ. καθώς και τας ομάδας της βάσεως, δεν γίνονται εις ουδένα άλλον γνωστά, πλην των μελών τα οποία
συμμετέχουν εις εκάστην Επιτροπήν.
γ) Ότι το ΕΑΜ διεξάγει συνεχώς και δια παντός μέσου αγώνα εναντίον πάσης παραβάσεως των συνωμοτικών κανόνων και λαμβάνει εκάστοτε τα επιβαλλόμενα μέτρα εναντίον εκείνων,
οίτινες παραβιάζουν τα συνομωτικά μέτρα. Ούτω το ΕΑΜ παρουσιάζεται δημόσια και πάντοτε απρόσωπον και ως απλούς εκφραστής των Εθνικοαπελευθερωτικών επιδιώξεων και
καθοδηγητής των αντιστοίχων αγώνων του Ελληνικού Λαού.
6. Εις ουδένα αντιπρόσωπον κόμματος ή οργανώσεως, με τον οποίον το ΕΑΜ διαπραγματεύεται την προσχώρησιν της οργανώσεώς του ίνα αντιπροσωπευθή εις το ΕΑΜ ανακοινούνται οτιδήποτε σχετικώς με τας οργανώσεις, κόμματα κλπ. άτινα μετέχουν εις το ΕΑΜ προ της ανακοινώσεως εκ μέρους του ως άνω αντιπροσώπου ότι η οργάνωσίς του προσχωρεί εις το ΕΑΜ και ότι αυτός δέχεται να συμμετάσχει εις το αντίστοιχον
όργανον του ΕΑΜ δι’ οπροορίζεται.
7. Μεταξύ των κομμάτων και οργανώσεων αίτινες συνεργάζονται εις το ΕΑΜ διατηρείται δι’ όλον το διάστημα του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος η μεγαλυτέρα αλληλοβοήθεια
και αλληλοϋποστήριξις δια παν ζήτημα το οποίον σχετίζεται με τον γενικόν απελευθερωτικόν αγώνα και τον ειδικώτερον εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα κάθε χωριστού κόμματος. Επίσης και αι συνεργαζόμεναι ως άνω οργανώσεις χρησιμοποιούν τας
αντιστοίχους επιρροάς των δια την άμβλυσιν κάθε μέτρου που στρέφεται κατά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος από τους εχθρούς του Έθνους, εντοπίους προδότας ή ξένους κατακτητάς.
Εν Αθήναις τη 28η Σεπτεμβρίου 1941
Δια το ΚΚΕ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Δια το ΣΚΕ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ
Δια την ΕΛΔ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ
Δια το Αγρ. Κόμ. ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ
Με την κυκλοφορία του Ιδρυτικού, οι αρχηγοί των κομμάτων που δεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση του ΕΑΜ, βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. Το ΕΑΜ προχώρησε στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Στις 10 Οκτωβρίου του 1941 έκανε την επίσημη εμφάνισή του με ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες που η καρδιά τους χτυπάει για το ξεσκλάβωμα της πατρίδας…», όπως έγραφε. Καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στο ΕΑΜ και πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής:
«…Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της…». Πολύ σύντομα κάτω από τις τάξεις του βρίσκεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας.
Στις 28 Οκτωβρίου του 1941 με εντολή του ΕΑΜ ο λαός της Αθήνας, ο οποίος ήταν και εξαθλιωμένος από την κατοχική πείνα, βγήκε στους δρόμους για να πανηγυρίσει το έπος του ελληνικού λαού στα βουνά της Αλβανίας. Ακολούθησαν απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις που έκαναν τους κατακτητές να καταλάβουν ότι απέναντί τους πλέον είχαν ένα ξεσηκωμένο έθνος. Ο χειμώνας του 1942 σκότωσε στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 250 χιλιάδες ανθρώπους από την πείνα, εξαιτίας της δέσμευσης προμηθειών από τον κατοχικό στρατό. Το ΕΑΜ συνέχισε και άπλωσε τη δράση του σε όλη την Ελλάδα, προχωρώντας επίσης στον ένοπλο πλέον αγώνα με τον κλάδο τουΕΛΑΣ.
Το Μάιο του 1942 ο Άρης Βελουχιώτης μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του έκανε την εμφάνισή του στη Δομνίστα της Ευρυτανίας και μίλησε για τον ένοπλο αγώνα που ξεκίνησε ο ΕΛΑΣ. Παράλληλα με τον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ ξεκίνησε την προσπάθειά του για δημιουργία κράτους (το οποίο στη μετέπειτα φρασεολογία έμεινε γνωστό ως «Ελεύθερη Ελλάδα») σε περιοχές της υπαίθρου. Λίγους μόλις μήνες μετά, μια νέα κατάσταση διαμορφώθηκε σε μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Καθιερώθηκε ένα είδος λαϊκής τοπικής αυτοδιοίκησης, άρχισε η λειτουργία σχολείων, πατάχθηκαν οι ληστείες και οι ζωοκλοπές, ενώ λειτούργησαν επίσης και λαϊκά δικαστήρια, με δικαιοδοσία να επιβάλλουν την θανατική ποινή. Το 1944 η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσηςδιοργάνωσε εκλογές στις οποίες πήραν μέρος πάνω από 1.000.000 άτομα, μεταξύ αυτών και γυναίκες και νέοι άνω των 18 ετών.
ΣΤ ΑΡΜΑΤΑ! ΣΤ ΑΡΜΑΤΑ! Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945
